آسانسور
آسانسور، این سازه، امکان انتقال افراد و حمل بار به سرعت و به صورت آسان از طبقه به طبقه در ساختمان‌ها را ایجاد می کند، و به عنوان یکی از نمادهای تکنولوژی پیشرفته و ارزشمند در عصر مدرن محسوب میشود.
امروزه، آسانسورها به لحاظ اهمیت و حیاتی بودن، از ساختمان‌های مسکونی گرفته تا ساختمان‌های اداری، تجاری، و حتی ساختمان‌های بلند و پیچیده مانند برج‌ها، ناگزیر نیستند. آنها نه تنها به ارتقاء راحتی و کارایی زندگی روزمره کمک می‌کنند، بلکه بهبود ایمنی و توسعه‌ی فضاهای شهری را نیز تسهیل می‌کنند.
اجزای آسانسور
آسانسورها به عنوان سیستم‌های انتقالی اساسی در ساختمان‌ها، با استفاده از یک ترکیب پیچیده از مکانیزم، الکترونیک، و کنترل‌های هوشمند، امکان انتقال افراد و بارها از یک طبقه به طبقه دیگر را فراهم می‌کنند.
- موتور آسانسور: موتور آسانسور، به عنوان قلب آن، مسئول ایجاد نیروی مکانیکی برای حرکت کابین آسانسور به بالا و پایین است. معمولاً این موتورها از نوع الکتریکی هستند که از انرژی برقی برای حرکت استفاده می‌کنند.
- ریل آسانسور : تراک یا ریل، ساختاری است که کابین آسانسور بر روی آن حرکت میکند. نصب ریل درون چاه آسانسور، حرکت صاف و ایمن کابین را فراهم میکند.
3. کابین آسانسور: کابین آسانسور، قسمتی بسیار حیاتی و پیچیده از سیستم آسانسور است که علاوه بر انتقال افراد و بارها بین طبقات مختلف ساختمان، باید با مجموعه‌ای از استانداردها و مقررات ایمنی تطابق داشته باشد. این فضا، با در نظر گرفتن عواملی نظیر مقاومت سازه، سیستم هوشمندی، راحتی استفاده، طراحی ارگونومیک و امکانات اضطراری، طراحی و ساخته میشود.
مهندسان طراح، در طراحی کابین آسانسور به جوانب مختلفی نظیر تهویه‌ی هوا، نورپردازی، صدا، و تجهیزات ایمنی توجه می‌کنند. معمولاً کابین‌ها از جنس فلزی یا شیشه‌ای ساخته می‌شوند، به‌طوری که از نظر استحکام و زیبایی برای محیط آسانسور مناسب باشند.
کابین‌ها مجهز به دستگیره‌ها، دکمه‌های کنترل و صفحه نمایش هستند که کاربران را قادر به کنترل حرکت و انتخاب طبقه مورد نظر می‌کنند. در طراحی این قسمت از آسانسور، از فناوری‌های مدرن و همچنین روش‌های نوین کنترل و اطلاع‌رسانی استفاده میشود تا تجربه‌ی سفر برای کاربران بهبود یابد.
کابین آسانسور مجهز به سیستم‌های ایمنی مانند سنسورهای حرکت، سیستم‌های تشخیص دود و آتش، سیستم‌های پایش وضعیت، و سیستم‌های اضطراری است که در صورت بروز مشکلات، مسافران و بارهای موجود در آسانسور را در ایمنی بیرون هدایت میکند. این امکانات اضافی باعث میشود که عملکرد کابین آسانسور بهبود یابد و در صورت بروز حوادث، امکان اعمال اقدامات اضطراری به سرعت و به شکل کامل فراهم شود.
4. سیستم ایمنی آسانسور: دروازه‌ها، ورود و خروج از کابین را کنترل می‌کنند و همچنین سیستم‌های ایمنی مانند سنسورها و سیستم‌های کنترل، اطمینان از ایمنی کاربران را حین حرکت آسانسور فراهم می‌کنند.
5. تابلو فرمان آسانسور: این سیستم مسئول مدیریت حرکت آسانسور است. از جمله وظایف آن، برنامه‌ریزی حرکت‌ها، کنترل سرعت، و ارائه اطلاعات به کاربران در مورد وضعیت آسانسور است.
تابلو فرمان آسانسور، مرکز مدیریت و کنترل کلی آسانسور است، همانطور که از نام آن پیداست. تمام دستورات داده شده توسط کاربران در ابتدا به این تابلو ارسال میشود و پس از پردازش، آسانسور اقدام به اجرای آن دستور می‌نماید. تابلوهای کنترل آسانسور باید قابلیت ارائه سیستم نجات اضطراری در صورت قطع برق را داشته باشند و باید از آسیب دیدن به وسایل الکترونیکی آنها در مواجهه با گرد و غبار جلوگیری شود. همچنین، باید دارای سیستم تهویه مناسب برای جلوگیری از افزایش دما باشند. این تابلوها در دو نوع با سرعت متغیر و 3VF ساخته می‌شوند و نصب و اجرا بر اساس ویژگی‌های ساختمان صورت می‌گیرد.
6. درب کابین و طبقات: در کل، دو نوع درب برای آسانسور وجود دارد. نخستین نوع، درب‌های طبقات هستند که تعدادشان برابر با تعداد توقفهای آسانسور در ساختمان است. دومین نوع، درب کابین آسانسور است. معمولاً درب کابین آسانسور به صورت اتوماتیک در انواع سانترال، تلسکوپی و اتوبوسی نصب می‌شوند، به شرطی که شرایط مکانی اجازه دهد. همچنین، درب‌های طبقات نیز به دو صورت مختلف، یعنی نیمه اتوماتیک یا لولایی و تمام اتوماتیک، در انواع سانترال یا تلسکوپی تولید می‌شوند. نوع درب آسانسور، با توجه به شرایط جانمایی، انتخاب و نصب میشود.
7. گاورنر (Governor) و پاراشوت (Safety Gear): زمانی که سرعت حرکت آسانسور از حد مجاز تعیین شده بیشتر میشود، ترمز ایمنی آسانسور فعال میشود تا از سقوط و وقوع حوادث دیگر جلوگیری کند. وقتی که سرعت کابین آسانسور افزایش پیدا میکند، گاورنر این سرعت غیرمجاز را تشخیص داده و پاراشوت که به کابین متصل است فعال شده توسط بکسل گاورنر کشیده شده و کابین را از سقوط باز می‌دارد. سیستم ترمز آسانسورها در دو حالت الکتریکی با قطع سوئیچ و مکانیکی با فعال شدن پاراشوت عمل میکند و برای افزایش اطمینان، مطابق با استانداردهای آسانسورها تولید و نصب میشود. به طور الزامی، آسانسورها باید دارای سیستم ترمز اضطراری باشند، در غیر این صورت استفاده از آنها غیرقانونی است.
8. ضربه گیر یا بافر : بافر یا ضربه‌گیر آسانسور در انواع مختلفی تولید و ساخته میشود، اما رایج‌ترین نوع‌ها بافر پلی‌اورتان و هیدرولیک هستند. بافرهای پلی‌اورتان در آسانسورهایی با ظرفیت و سرعت پایین استفاده می‌شوند، در حالی که بافرهای هیدرولیک برای آسانسورهای با ظرفیت و سرعت بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. نحوه عملکرد بافر به این صورت است که در پایین‌ترین قسمت چاه آسانسور به صورت عمودی نصب میشود، و زمانی که کابین آسانسور به هر دلیلی از سطح پایین‌ترین طبقه پایین‌تر برود، روی بافر قرار می‌گیرد و از پایین آمدن بیش از حد کابین جلوگیری میکند. اما باید توجه داشت که بافر یا ضربه‌گیر از سقوط آسانسور جلوگیری نمی‌کند؛ وظیفه آن جلوگیری از بیشتر پایین آمدن کابین در پایین‌ترین طبقه است.
9. تراول کابل: تراول کابل رابط اصلی بین کابین آسانسور و تابلو فرمان است. این تجهیز به دلیل حساسیت بالا، باید از جنس با کیفیت و مرغوب ساخته شود. عملکرد تراول کابل در انتقال تمام فرمان‌ها از جمله احضار طبقات، روشنایی کابین، تلفن، استپ اضطراری، نمایشگر اعلان موقعیت، سنسورهای اضافه وزن، سوئیچ‌ها و موارد دیگر، از تابلو به کابین و برعکس است. این کابل به صورت تخت ساخته میشود تا انعطاف بیشتری در زمان حرکت آسانسور فراهم شود. معمولاً این کابل‌ها شامل ۱۲ یا ۲۴ رشته سیم با سایز یک هستند و براساس نوع سیستم، انتخاب و نصب می‌شوند.
10. فلکه هرزگرد: فلکه‌های هرزگرد یا همان قرقره‌های کششی وظیفه هدایت سیم بکسل‌ها را به محل مورد نظر دارند. این فلکه‌ها در دو نوع هرزه‌گردی معمولی و روملسی تولید می‌شوند. نوع هرزه‌گرد روملسی به طور عمده برای آسانسورهای گیرلس که تحمل بار بیشتری دارند تولید میشود، در حالی که نوع هرزه‌گرد معمولی برای آسانسورهای گیربکس که فقط برای هدایت سیم بکسل استفاده میشود، ساخته میشود. این فلکه‌ها در اندازه‌ها و شیارهای مختلف برای انواع بکسل‌ها ساخته می‌شوند؛ به‌علاوه، فلکه‌های هرزگرد در چهار نوع شیار یو، وی، یو اندر کات و وی اندر کات تولید میشود. فلکه‌های هرزگرد بخشی از سیستم تعلیق آسانسور را تشکیل می‌دهند.
11. سیم بکسل: سیم‌های بکسل در آسانسورهای کششی برای جابجایی و تحمل بار به‌کار می‌روند و انواع مختلفی دارند که در صنایع مختلف استفاده می‌شوند. این سیم‌ها از الیاف فولادی ساخته می‌شوند و مجموعه‌ای از سیم‌ها، لایه‌های سیم و مغزی را به صورت مارپیچ در هم تنیده‌اند، که یک طناب فولادی را تشکیل می‌دهند. به این صورت که سیم‌های فولادی یا “WIRE” ها با پیچیدن به دور خود “STRAND” ها را تشکیل می‌دهند، و استرندها با پیچیدن به دور “CORE” یا مغزی بکسل، طناب یا کابل فولادی را تشکیل می‌دهند. بکسل‌ها از سایزهای مختلفی برخوردارند، که سایزهای متداول در صنعت آسانسور شامل اندازه‌های ۶، ۸، ۱۰ و ۱۲ میلیمتر هستند. همچنین، مغزی بکسل‌های فولادی در انواع مختلفی وجود دارند، که رایج‌ترین نوع‌ها در صنعت آسانسور شامل مغزی فولاد و مغزی کنف هستند.
عملکرد صحیح و بهینه آسانسورها از اهمیت بالایی برخوردار است. با ترکیب هماهنگ و کامل اجزای یادشده، آسانسورها قادر به ارائه خدمات حمل و نقل سریع، ایمن، و کارا به کاربران خود هستند. بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری آسانسورها نیازمند نگهداری دوره‌ای، تعمیرات منظم، و استفاده از فناوری‌های نوین در سیستم‌های کنترل و هوشمندسازی آنها است.
انواع آسانسور
چنانچه بخواهیم انواع آسانسور و سرعت آنها را بررسی کنیم می توانیم این تجهیزات را به چند دسته اصلی تفکیک نماییم:
1. آسانسورهای هیدرولیکی:
این آسانسورها از یک سیلندر هیدرولیک برای حرکت کابین استفاده می‌کنند. مایع هیدرولیکی معمولاً روغن یا آب است.
به دلیل نیاز به فضای کمتر برای مکانیزم‌های حرکتی، مناسب برای ساختمان‌های با فضای محدود هستند.
عملکرد آرام و صاف، ایمنی بالا، و نیاز به نگهداری کمتر از مزایای آنها است.
2. آسانسورهای کششی:
در این آسانسورها، کابین توسط یک سیم یا طناب به یک قفسه کشیده میشود و بر روی یک میله نگهداری میشود.
این نوع آسانسورها عمدتاً در ساختمان‌های با ارتفاع بالا و بار سنگین استفاده می‌شوند، اما نیاز به فضای بزرگی دارند.
قابلیت انجام حرکت با سرعت بالا و کنترل دقیق، همچنین امکان انتقال بارهای سنگین از ویژگی‌های این آسانسورهاست.
3. آسانسورهای وینچی:
در این نوع آسانسورها، کابین با استفاده از یک وینچ و کابل به بالا و پایین حرکت میکند.
به دلیل استفاده از مکانیزم ساده‌تر، امکان تنظیم سرعت و حرکت دقیق‌تر فراهم میشود.
عمدتاً در برج‌ها و ساختمان‌های با ارتفاع بسیار بالا استفاده می‌شوند و برای انتقال افراد و بارهای سبک مناسب هستند.
4. آسانسور پنوماتیک:
این آسانسورها از فشار هوای محیط برای حرکت کابین استفاده می‌کنند.
با توجه به ساختار ساده و عدم نیاز به چندین قطعه مکانیکی، نصب و راه‌اندازی سریع و آسانی دارند.
عمدتاً در ساختمان‌های کوچک و به عنوان آسانسورهای شهری یا ایستگاهی استفاده می‌شوند.
5. آسانسور مغناطیسی:
در این آسانسورها، کابین با استفاده از نیروی مغناطیسی بین مگنت‌های قرار داده شده در کابین و میله‌های مغناطیسی حرکت میکند.
عمدتاً برای حرکت عمودی در ساختمان‌های کوچک و با ترافیک پایین استفاده می‌شوند و معمولاً به عنوان آسانسورهای شهری یا در ایستگاه‌ها استفاده می‌شوند.
6. آسانسور هیبریدی:
این آسانسورها از ترکیب دو یا چند نوع تکنولوژی مختلف برای حرکت کابین استفاده می‌کنند.
این ترکیب تکنولوژی‌ها میتواند بهبود عملکرد، کارایی، و ایمنی آسانسور را افزایش دهد و برای ساختمان‌های با نیازهای ویژه مناسب است.
7. آسانسور پانوراما:
این آسانسورها دارای دیواره‌های شیشه‌ای هستند که به کاربران اجازه می‌دهند منظره‌ای زیبا از منطقه اطراف را تجربه کنند.
عمدتاً در ساختمان‌های توریستی، هتل‌ها، و مراکز خرید مورد استفاده قرار می‌گیرند و تجربه سفر با این آسانسورها بسیار دلپذیر است.
- آسانسورهای MRL:
آسانسورهای MRL (Machine Room-Less)، نوعی از آسانسورها هستند که برخلاف آسانسورهای سنتی، بدون نیاز به موتورخانه (Machine Room) عمل می‌کنند. در این آسانسورها، تمامی قطعات موتور و مکانیزم‌های حرکتی به جای استفاده از یک موتورخانه جداگانه ، در یک فضای کوچک درون چاه آسانسور قرار می‌گیرند.
موتورهای استفاده شده در آسانسورهای روملس باید حتماً از نوع گیرلس باشند. به این دلیل که موتورهای گیرلس نسبت به موتورهای گیربکسی حجم بسیار کمتری دارند. در سیستم‌های گیرلس که به صورت موتورخانه دار یا بدون موتورخانه اجرا می‌شوند، با توجه به اینکه سیستم تعلیق آن به صورت دو به یک است، سرعت چرخش موتور دو برابر سرعت حرکت کابین خواهد بود. این به این معنی است که اگر به فرض یک آسانسور با سرعت ۱ متر بر ثانیه نیاز است، موتور باید با سرعت ۲ متر بر ثانیه بچرخد.
همچنین، در آسانسورهای روملس، سیستم تعلیق به صورت دو به یک طراحی شده است. در این سیستم، فیکسینگ سربکسل‌ها به جای قرار گرفتن روی کابین و وزنه، در بالاترین قسمت چاله آسانسور ثابت میشود. به این صورت که پس از فیکس کردن یک طرف سربکسل‌ها و عبور از روی فلکه‌های هرزگرد وزنه، فلکه موتور و سپس فلکه‌های هرزگرد کابین مجدداً در تراز کلاف پایه موتور بسته می‌شوند.
- فضای کوچکتر: به دلیل اینکه نیازی به ساخت موتورخانه در این ساختمان ها نیست، فضای قابل استفاده در ساختمان افزایش می باید.
- صرفه‌جویی در هزینه: با کاهش نیاز به ساخت و نصب موتورخانه، هزینه‌های ساخت و نصب آسانسور MRL نسبت به آسانسورهای MR کاهش می‌یابد.
- حفظ ظاهر زیبا: از آنجا که آسانسور MRL نیاز به موتورخانه ندارد، ظاهر ساختمان را که ممکن است توسط حجم اضافی موتورخانه تحت تأثیر قرار گیرد، حفظ میکند.
- تعمیر و نگهداری آسان: تمامی قطعات مکانیزمی درون چاه آسانسور قرار دارند، بنابراین دسترسی به قطعات برای تعمیر و نگهداری آسان‌تر است.
- آسانسورهای MR:
آسانسورهای MR (Machine Room) نیز یکی دیگر از نوع آسانسورها هستند که در آنها موتورخانه مجزا و مخصوص برای نصب موتور و سیستم‌های کنترلی آسانسور وجود دارد. در این نوع آسانسورها، ماشین و تجهیزات آن معمولاً در یک فضای جداگانه در همسطح یا همسطح‌های زیرین ساختمان قرار می‌گیرد.
- کارایی بالاتر: برخی آسانسورهای MR از موتورهای بزرگتر و سیستم‌های کنترل پیشرفته‌تری استفاده می‌کنند که عملکرد آسانسور را بهبود می‌بخشد. آسانسورهای MR نسبت به آسانسورهای MRL ظرفیت بسیار بالاتری دارند. این امر باعث میشود که آسانسورهای موتورخانه‌دار تنها گزینه برای ظرفیت بار بیش از 1150 کیلوگرم باشند.
- کاهش صدا و لرزش: یکی از مزایای اصلی آسانسورهای موتورخانه‌دار، کاهش صدا و لرزش حین عملکرد آنهاست که بر کیفیت و راحتی سواری تأثیر مثبتی دارد. این مزیت به ویژه در سرعت‌های بالا بیشتر حس میشود. به همین دلیل، آسانسورهای موتورخانه‌دار برای سرعت‌های برابر یا بالاتر از 1.75 متر بر ثانیه، گزینه مناسبی هستند. اما آسانسورهای روملس حین عملکرد، صدا و لرزش بیشتری دارند که ممکن است برای برخی از کاربران ناخوشایند باشد.
10. آسانسور تخت بر:
آسانسورهای حمل تخت بیمار در بیمارستان برای بیمارانی نصب و راه‌اندازی می‌شوند که قادر به نشستن بر روی ویلچر نیستند. این آسانسورها دارای ویژگی‌هایی هستند که شامل داشتن درب در دو طرف کابین و سیستم حرکت بسیار نرم و بدون تکان میشود. با توجه به حجم و ابعاد بزرگ کابین، این آسانسورها باید دارای ظرفیت و قدرت بالایی باشند تا در صورت لزوم، تخت و تجهیزات درمانی بیمار و کادر پزشکی را به سهولت جابجا کنند.
آسانسورهای حمل تخت باید الزامات زیر را داشته باشند:
- حداقل ابعاد کابین باید 1400 در 2400 میلیمتر باشد.
- حداقل عرض بازشوی درب کابین باید 1300 میلیمتر و ارتفاع آن باید 2100 میلیمتر باشد.
- باید مجهز به سیستم 3VF، دکمه بازماندن درب کابین، سیستم نجات اضطراری، سیستم تراز مجدد طبقه و کلید مخصوصی باشد که آسانسور را در اختیار افراد آموزش‌دیده و مجاز قرار دهد.
- آسانسور برانکاردبر:
آسانسورهای حمل بیمار یا برانکارد بر، در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها نصب می‌شوند تا بتوانند بیمارانی که نمی‌توان آنها را از روی برانکارد تکان داد، بین طبقات جابجا کنند. این آسانسورها باید دارای ظرفیت و تحمل وزن بالایی باشند تا در حالتی که بیمار به همراه کادر پزشکی و همراهانش در کابین آسانسور قرار می‌گیرند، مشکلی ایجاد نشود.
آسانسورهای برانکارد بر باید الزامات زیر را داشته باشند:
- حداقل ابعاد کابین باید 1100 در 2100 میلیمتر باشد.
- عرض حداقل بازشوی درب کابین باید 900 میلیمتر و ارتفاع آن باید 2000 میلیمتر باشد.
- باید مجهز به سیستم 3VF، دکمه بازماندن درب کابین، سیستم نجات اضطراری، سیستم تراز مجدد طبقه و کلید مخصوصی باشد که آسانسور را در اختیار افراد آموزش‌دیده و مجاز قرار دهد.
- آسانسور ویلچربر:
آسانسورهای ویلچر بر یا حمل ویلچر، از جمله آسانسورهایی هستند که قابلیت حمل صندلی چرخدار یا ویلچر را دارند. این نوع آسانسورها به دلیل ابعاد کوچکتر، از رایج‌ترین نوع آسانسورها هستند.
آسانسورهای ویلچر بر باید دارای الزامات زیر باشند:
- حداقل ابعاد کابین باید 1100 در 1400 میلیمتر باشد.
- عرض حداقل بازشوی درب کابین باید 800 میلیمتر و ارتفاع آن باید 1800 میلیمتر باشد.
- باید مجهز به سیستم 3VF، دکمه بازماندن درب کابین، سیستم نجات اضطراری، سیستم تراز مجدد طبقه و کلید مخصوصی باشد.
- آسانسورهای خودروبر
در دنیای امروز، با حجم زیادی از خودروها که در سطح هر شهر حضور دارند، مشکلات پارکینگ نیز به تدریج به یک معضل جهانی تبدیل میشود. به همین دلیل، صاحبان املاک و پیمانکاران ساختمان سعی می‌کنند از پارکینگ‌های چند طبقه و آسانسورهای خودرو برای رفع این مشکلات استفاده کنند. آسانسورهای خودرو بر، با توجه به شرایط مکانی و ظرفیت بار، به دو صورت کششی و هیدرولیک نصب می‌شوند.
